Hai thập kỷ qua chúng ta đã chứng kiến ứng dụng của di truyền học phân tử và những hiểu biết gia tăng đáng kinh ngạc về miễn dịch học, vi sinh và gen học được áp dụng cho tiêm chủng, và đặc biệt gần đây là vaccine COVID-19. Nhân dịp năm mới, hãy cùng tìm hiểu về vaccine và những khái niệm cơ bản cần biết.
Thực hành tiêm chủng đã có từ hàng trăm năm trước. Vào thế kỷ 17, ở Trung Quốc các nhà sư Phật giáo uống nọc rắn để tăng khả năng miễn dịch khi bị rắn cắn hay bôi lên vết rách da để tạo miễn dịch với bệnh đậu mùa. Edward Jenner, được coi là người sáng lập ra công nghệ tiêm chủng ở phương Tây vào năm 1796, sau khi ông tiêm vào cậu bé 13 tuổi virus đậu mùa (bệnh đậu bò), và năm 1798, vaccine đậu mùa đầu tiên được phát triển.
Thực hành tiêm chủng vaccine đã có từ hàng trăm năm trước.
Mặc dù có bằng chứng về sự cải thiện sức khỏe từ các chương trình tiêm chủng, nhưng vẫn luôn có hiện tượng bài xích vaccine ở một số người. Cuối những năm 1970 và 1980 đánh dấu một thời kỳ gia tăng các vụ kiện tụng cũng như nhiều hiểu lầm về vaccine. Di sản của thời đại này vẫn tồn tại cho đến ngày nay là các cuộc vận động chống lại tiêm chủng của phong trào antivaccine ngày càng gia tăng. Trong thời kỳ dịch bệnh, việc tìm hiểu thông tin chính xác về vaccine là rất quan trọng để chống lại đại dịch.
1.Vaccine là gì?
| Vaccine là một cách để xây dựng khả năng miễn dịch tự nhiên của cơ thể đối với bệnh tật trước khi chúng ta bị bệnh, điều này giúp chúng ta không mắc và lây lan bệnh. |
Đối với hầu hết các loại vaccine, một dạng vi trùng bệnh đã suy yếu sẽ được tiêm vào cơ thể. Cơ thể phát hiện vi trùng xâm nhập (kháng nguyên) và tạo ra kháng thể để chống lại chúng. Sau đó những kháng thể đó sẽ ở trong cơ thể một thời gian dài, nếu tiếp xúc với căn bệnh này một lần nữa, cơ thể sẽ có khả năng chống lại bệnh.
Một số chủng virus khá nhẹ, nhưng một số như đậu mùa, bại liệt, và đặc biệt là COVID-19 có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng thậm chí có thể dẫn đến tử vong. Đó là lý do tại sao việc tiêm chủng để ngăn ngừa những căn bệnh này là rất quan trọng.
2. Các giai đoạn giám sát an toàn vaccine
Sau khi được phê duyệt để phát triển lâm sàng, vaccine sẽ trải qua các giai đoạn kiểm tra và giám sát lâm sàng xác định, trước khi được cấp phép và lưu hành trên thị trường. Sau khi đưa vaccine ra thị trường, việc giám sát sau bán trên thị trường và giám sát an toàn vẫn tiếp tục.
Tiền lâm sàng
Các nghiên cứu tiền lâm sàng sử dụng hệ thống nuôi cấy mô hoặc tế bào và thử nghiệm trên động vật để đánh giá tính an toàn của vaccine ứng cử viên và khả năng sinh miễn dịch của nó, hoặc khả năng gây ra phản ứng miễn dịch. Các nhà nghiên cứu có thể điều chỉnh vaccine ứng viên trong giai đoạn tiền lâm sàng để cố gắng làm cho nó hiệu quả hơn. Nhiều vaccine ứng cử viên không tiến triển sau giai đoạn này vì chúng không tạo ra phản ứng miễn dịch mong muốn hoặc được chứng minh là không an toàn. Các giai đoạn tiền lâm sàng thường kéo dài 1-2 năm.
Lâm sàng
Thử nghiệm giai đoạn 1: Mục tiêu của thử nghiệm giai đoạn 1 là để đánh giá tính an toàn của vaccine ứng cử viên và xác định loại và mức độ đáp ứng miễn dịch mà vaccine đó gây ra. Thử nghiệm giai đoạn 1 đầy hứa hẹn sẽ tiến triển sang giai đoạn tiếp theo.
Thử nghiệm giai đoạn 2: Mục tiêu của thử nghiệm giai đoạn 2 là nghiên cứu tính an toàn, tính sinh miễn dịch, liều lượng đề xuất, lịch tiêm chủng và phương pháp phân phối của vaccine.
Thử nghiệm giai đoạn 3: Các vaccine ứng cử viên giai đoạn 2 thành công sẽ chuyển sang các thử nghiệm lớn hơn, với sự tham gia của hàng nghìn đến hàng chục nghìn người. Các thử nghiệm giai đoạn 3 này là ngẫu nhiên và mù đôi và liên quan đến việc vaccine thử nghiệm được thử nghiệm so với đối chứng (đối chứng có thể là giả dược có thể là dung dịch nước muối, vaccine cho một bệnh khác hoặc một số chất khác).
Giấy phép sau cấp phép
Sau khi thử nghiệm giai đoạn 3 thành công, nhà phát triển vaccine sẽ nộp đơn cấp phép. Sau khi được cấp phép, các cơ quan này sẽ tiếp tục giám sát việc sản xuất vaccine, bao gồm việc kiểm tra các cơ sở và xem xét các thử nghiệm của nhà sản xuất đối với các lô vaccine về hiệu lực, độ an toàn và độ tinh khiết.
Thử nghiệm giai đoạn 4
Thử nghiệm giai đoạn 4 là các nghiên cứu tùy chọn mà các công ty dược phẩm có thể tiến hành sau khi vaccine được phát hành. Nhà sản xuất có thể tiếp tục thử nghiệm vaccine về tính an toàn, hiệu quả và các mục đích sử dụng tiềm năng khác.
Giám sát
An toàn vaccine được giám sát thông qua báo cáo về các biến cố bất lợi. Tất cả các báo cáo nhận được thông qua cả hai hệ thống báo cáo thụ động và chủ động đều được điều tra để xác định xem trường hợp bất lợi được báo cáo thực sự là do vaccine hay một thành phần của vaccine gây ra. Không phải tất cả các tác dụng phụ sau khi tiêm chủng đều do vaccine.
3. Các sự kiện bất lợi sau khi tiêm chủng
Bất kỳ sự kiện y tế nào xảy ra sau khi tiêm chủng đều có thể được phân loại là một sự kiện bất lợi sau khi tiêm cho dù sự kiện đó có bất kỳ mối quan hệ nhân quả nào với việc tiêm chủng hay không.
Mặc dù có bằng chứng về sự cải thiện sức khỏe từ các chương trình tiêm chủng, nhưng vẫn luôn có hiện tượng bài xích vaccine ở một số người.
Các biến cố / phản ứng có hại sau khi tiêm chủng có thể từ nhẹ đến nặng và từ phổ biến đến rất hiếm. Các tác dụng phụ sau khi tiêm chủng có thể được phân loại là:
3.1 Phản ứng với vaccine
Các phản ứng với vaccine thông thường, nhẹ: Đây là những triệu chứng toàn thân hoặc cục bộ đáng chú ý xảy ra khi hệ thống miễn dịch phản ứng với vaccine. Các phản ứng tại chỗ bao gồm đau, đỏ và / hoặc sưng quanh chỗ tiêm. Các phản ứng toàn thân bao gồm các phản ứng như sốt, nhức đầu, cảm thấy mệt mỏi…
Các phản ứng nhẹ với vaccine thường xảy ra ngay sau khi tiêm chủng và tự khỏi trong vòng vài ngày mà không cần điều trị đặc hiệu. Một số người cảm thấy thoải mái hơn khi kiểm soát các triệu chứng của mình, như đặt khăn ướt, mát lên vết tiêm bị đau, nghỉ ngơi hoặc sử dụng thuốc giảm đau nhẹ để giảm bớt sự khó chịu liên quan đến phản ứng hoặc sốt tại chỗ tiêm.
Các phản ứng với vaccine hiếm gặp, nghiêm trọng: Những phản ứng này cũng xảy ra khi hệ thống miễn dịch phản ứng với vaccine. Chúng bao gồm các phản ứng như phản ứng dị ứng nghiêm trọng (phản vệ) với một thành phần trong vaccine hoặc số lượng tiểu cầu thấp (giảm tiểu cầu), co giật do sốt… Sốc phản vệ có thể được điều trị và hiếm khi đe dọa đến tính mạng.
3.2 Các phản ứng liên quan đến lo lắng khi tiêm chủng.
Bất kỳ cá nhân nào cũng có thể cảm thấy căng thẳng hoặc lo lắng khi họ chờ đợi, đặc biệt là khi vaccine được tiêm bằng kim tiêm. Đối với một số người, những cảm giác này sẽ nhẹ nhàng đến mức họ không cảm nhận gì, nhưng đối với một số người khác có thể là vấn đề. Các triệu chứng lo lắng liên quan đến quá trình tiêm chủng có thể bao gồm nín thở có hoặc không có mất ý thức trong thời gian ngắn ở trẻ em, nôn mửa, thở gấp và cảm thấy choáng váng, ngứa ran quanh miệng hoặc ở tay, ngất xỉu, hoặc co giật. Những triệu chứng này có thể xảy ra trong nhiều tình huống liên quan đến lo lắng khác và sẽ chấm dứt một khi trạng thái lo lắng giảm bớt.
3.3 Sự kiện trùng hợp
Những sự kiện này hoàn toàn không liên quan đến việc tiêm chủng. Chúng xảy ra sau khi được tiêm chủng một cách tình cờ và có khả năng đã xảy ra ngay cả khi chưa được tiêm.
Sự tăng trưởng và phát triển của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ được cha mẹ và các chuyên gia y tế giám sát chặt chẽ. Hầu hết các lần chủng ngừa đều được thực hiện trong thời thơ ấu, vì vậy trẻ em có thể phát triển khả năng bảo vệ chống lại các bệnh có thể phòng ngừa được. Đây cũng là độ tuổi mà các bệnh lý bẩm sinh hay phát triển nên không thể tránh khỏi một hoặc nhiều sự kiện này sẽ xảy ra sau khi tiêm chủng.
4. Hiệu quả của vaccine
4.1 Thời gian miễn dịch do vaccine cung cấp
Thời gian miễn dịch thay đổi tùy theo các bệnh khác nhau và các loại vaccine khác nhau. Nhiễm trùng tự nhiên (mắc bệnh) hoặc tiêm chủng không phải lúc nào cũng cung cấp được miễn dịch suốt đời.
Thời điểm khuyến cáo của các liều vaccine nhằm mục đích đạt được sự bảo vệ miễn dịch tốt nhất bao gồm các giai đoạn dễ bị bệnh cao nhất, bao gồm:
Nhiều loại vaccine được sử dụng ngày nay như COVID-19 tương đối mới và dữ liệu liên quan đến khoảng thời gian chúng bảo vệ liên tục được cập nhật.
Đối với nhiều bệnh, khả năng miễn dịch suy giảm sau khi lây nhiễm tự nhiên
Thời gian miễn dịch do vaccine cung cấp thay đổi tùy thuộc vào nhiều yếu tố, đặc biệt là bản thân vaccine.
Nếu khoảng cách giữa các liều quá ngắn, thời gian miễn dịch có thể bị ảnh hưởng. Do đó cần có những khoảng thời gian tối thiểu.
Ở trẻ em và người cao tuổi, thời gian miễn dịch có thể bị hạn chế.
4.2 Tính sinh miễn dịch của vaccine
Tính sinh miễn dịch của vaccine là một phép đo phản ứng miễn dịch đối với vaccine và thường bao gồm việc đo các kháng thể cụ thể trong máu. Đối với một số, nhưng không phải tất cả các loại vaccine, một ngưỡng xác định của mức kháng thể cụ thể có tương quan với khả năng bảo vệ. Tuy nhiên, điều này không hoàn toàn cho chúng ta biết liệu một người có được bảo vệ đầy đủ để chống lại bệnh tật hay không. Nếu trí nhớ miễn dịch tốt đã được thiết lập, mức độ kháng thể sẽ tăng cao sau khi tiêm liều vaccine tăng cường.
4.3 Hiệu lực và hiệu quả của vaccine
Hiệu lực và hiệu quả của vaccine là thước đo so sánh tỷ lệ mắc bệnh giữa người được tiêm phòng và người chưa được tiêm phòng. Hiệu quả được đo lường trong các thử nghiệm lâm sàng có kiểm soát, trong khi hiệu quả được đo lường sau khi vaccine được chấp thuận sử dụng trong dân số nói chung. Từ những điều này, có thể xác định tỷ lệ những người được tiêm chủng được bảo vệ bằng vaccine.
4.4 Miễn dịch cộng đồng là gì?
Miễn dịch cộng đồng là một cơ chế quan trọng mà nhờ đó quần thể lớn hơn được bảo vệ. Đối với một số bệnh, nếu đủ số người được miễn dịch thì khả năng lây truyền bệnh sẽ giảm hoặc loại bỏ. Điều này đặc biệt đúng đối với các bệnh như rubella và bệnh phế cầu khuẩn hay COVID-19 phải duy trì tỷ lệ bao phủ vaccine cao để ngăn ngừa dịch bệnh tái xâm nhập vào quần thể.
DS. Dương Khánh Linh
Nguồn: suckhoedoisong.vn
© 2024 | Thời báo PHÁP
